Độ co giãn của cầu theo giá là gì? Ví dụ, phân loại và ứng dụng trong kinh doanh

Trong kinh tế học vi mô, độ co giãn của cầu theo giá là một khái niệm then chốt giúp doanh nghiệp hiểu rõ hơn về hành vi người tiêu dùng và đưa ra các quyết định định giá chiến lược. Vậy độ co giãn của cầu theo giá là gì, công thức tính ra sao và có ý nghĩa gì trong thực tiễn? Cùng STOCKMAP tìm hiểu ngay qua bài viết dưới đây.

1. Độ co giãn của cầu theo giá là gì?

Độ co giãn của cầu theo giá (Price Elasticity of Demand) thể hiện mức độ phản ứng của lượng cầu đối với sự thay đổi của giá cả hàng hóa hoặc dịch vụ.

Ví dụ: Nếu giá một ly sinh tố tăng từ 20.000 đồng lên 22.000 đồng (tăng 10%), khiến số lượng ly sinh tố bán ra giảm 30%, thì độ co giãn của cầu = -30% / 10% = -3.

Nói cách khác, độ co giãn càng cao thì người tiêu dùng càng nhạy cảm với sự thay đổi giá, còn nếu co giãn thấp, tức là dù giá có biến động, lượng tiêu thụ cũng không thay đổi đáng kể.

2. Công thức tính độ co giãn của cầu theo giá

Công thức chung như sau:

• Ed = (% thay đổi về lượng cầu) / (% thay đổi về giá cả)

Trong đó:

• Ed: Độ co giãn của cầu theo giá
• Đơn vị là số tuyệt đối (không có đơn vị đo)

Lưu ý: Hệ số Ed thường là số âm vì giá và lượng cầu có mối quan hệ nghịch biến (giá tăng thì lượng cầu giảm và ngược lại). Tuy nhiên, trong phân tích kinh tế, người ta thường lấy giá trị tuyệt đối của Ed để đánh giá mức độ co giãn.

3. Phân loại độ co giãn của cầu theo giá

Tùy theo giá trị của hệ số Ed, độ co giãn của cầu được chia thành 5 loại chính:

3.1. Cầu co giãn tương đối (Ed > 1)

• Đặc điểm: Lượng cầu thay đổi nhiều hơn so với mức thay đổi của giá.
  
   
• Ví dụ: Giá sữa tăng 5%, khiến người tiêu dùng chuyển sang thương hiệu khác, làm lượng tiêu thụ giảm 10%.
  
   
• Áp dụng: Thường xảy ra với hàng hóa dễ thay thế như sữa, nước ngọt, quần áo,...
  
   

3.2. Cầu ít co giãn (Ed < 1)

• Đặc điểm: Lượng cầu thay đổi ít hơn so với mức thay đổi của giá.
  
   
• Ví dụ: Giá điện tăng 10% nhưng nhu cầu sử dụng chỉ giảm 3%.
  
   
• Áp dụng: Các mặt hàng thiết yếu như xăng dầu, điện, nước,...
  
   

3.3. Cầu co giãn đơn vị (Ed = 1)

• Đặc điểm: Tỷ lệ thay đổi của giá và lượng cầu bằng nhau.
  
   
• Ví dụ: Giá tăng 8%, lượng cầu giảm đúng 8%.
  
   
• Ghi chú: Đây là trường hợp lý tưởng, hiếm gặp trong thực tế.
  
   

3.4. Cầu hoàn toàn không co giãn (Ed = 0)

• Đặc điểm: Giá thay đổi nhưng lượng cầu không đổi.
  
   
• Ví dụ: Thuốc đặc trị cho bệnh hiểm nghèo, hoặc trường hợp độc quyền như 1 cửa hàng gạo duy nhất trong làng.
  
   
• Biểu đồ: Đường cầu thẳng đứng.
  
   

3.5. Cầu co giãn hoàn toàn (Ed = ∞)

• Đặc điểm: Chỉ cần giá thay đổi nhẹ cũng làm lượng cầu giảm về 0.
  
   
• Ví dụ: Các mặt hàng cạnh tranh khốc liệt như thời trang, mỹ phẩm,...
  
   
• Biểu đồ: Đường cầu nằm ngang.
  
   

4. Phân loại độ co giãn của cầu theo giá

4.1. Cầu co giãn tương đối (Ed > 1)

Khi độ co giãn của cầu theo giá có giá trị tuyệt đối lớn hơn 1, điều đó cho thấy lượng cầu phản ứng mạnh mẽ hơn so với mức thay đổi của giá cả. Cụ thể, nếu giá của hàng hóa chỉ tăng hoặc giảm 1%, thì lượng cầu có thể thay đổi hơn 1%. Trong trường hợp này, người tiêu dùng tỏ ra rất nhạy cảm với sự thay đổi của giá.

Hiện tượng này thường xuất hiện đối với những mặt hàng không thiết yếu hoặc có nhiều lựa chọn thay thế trên thị trường. Ví dụ, nếu giá một loại sữa tăng lên, người tiêu dùng có thể dễ dàng chuyển sang các thương hiệu khác có chất lượng tương đương nhưng giá thấp hơn. Trong một thị trường cạnh tranh với nhiều sản phẩm thay thế, cầu của hàng hóa thường có độ co giãn cao vì người mua sẵn sàng thay đổi hành vi tiêu dùng khi giá biến động.

4.2. Cầu ít co giãn (Ed < 1)

Ngược lại với trường hợp trên, nếu độ co giãn của cầu có giá trị tuyệt đối nhỏ hơn 1, thì lượng cầu thay đổi ít hơn so với giá cả. Điều này cho thấy người tiêu dùng không quá nhạy cảm với sự thay đổi giá.

Cầu ít co giãn thường xảy ra với những mặt hàng thiết yếu mà người tiêu dùng khó có thể cắt giảm hoặc thay thế ngay được, ví dụ như điện, nước, xăng dầu hoặc các loại thuốc chữa bệnh quan trọng. Khi giá của những sản phẩm này tăng lên, người tiêu dùng vẫn buộc phải mua vì nhu cầu sử dụng không thể trì hoãn hoặc thay thế. Vì vậy, dù giá thay đổi đáng kể, lượng cầu chỉ biến động nhẹ.

4.3. Cầu co giãn đơn vị (Ed = 1)

Đây là trường hợp trung gian, khi tỷ lệ thay đổi của lượng cầu bằng đúng tỷ lệ thay đổi của giá cả. Ví dụ, nếu giá của sản phẩm tăng 10%, thì lượng cầu cũng giảm đúng 10%. Khi đó, tổng doanh thu từ việc bán hàng hóa không thay đổi vì mức giảm về lượng bán ra được bù đắp bởi mức tăng về giá (hoặc ngược lại).

Trong thực tế, trường hợp cầu co giãn đơn vị khá hiếm gặp. Tuy nhiên, nó mang tính lý thuyết quan trọng, đặc biệt trong việc phân tích tác động của thay đổi giá đối với doanh thu.

4.4. Cầu hoàn toàn co giãn (Ed → ∞)

Trường hợp đặc biệt này xảy ra khi người tiêu dùng chỉ chấp nhận mua hàng hóa ở một mức giá cố định, và nếu giá thay đổi dù chỉ một chút, lượng cầu sẽ giảm về 0. Nói cách khác, đường cầu trong trường hợp này là một đường ngang song song với trục lượng.

Ví dụ, trong các thị trường cạnh tranh hoàn hảo (mang tính lý thuyết), nếu có nhiều người bán cùng một sản phẩm với chất lượng và giá như nhau, thì người tiêu dùng sẽ không chấp nhận mức giá cao hơn. Chỉ cần một nhà cung cấp tăng giá, khách hàng sẽ ngay lập tức chuyển sang bên khác. Do đó, cầu ở đây là hoàn toàn co giãn.

4.5. Cầu hoàn toàn không co giãn (Ed = 0)

Trái ngược hoàn toàn với trường hợp trên, khi độ co giãn bằng 0 thì lượng cầu không hề thay đổi bất kể giá có tăng hay giảm như thế nào. Đường cầu lúc này là một đường thẳng đứng, thể hiện rằng người tiêu dùng luôn mua một lượng cố định, dù giá biến động ra sao.

Điều này thường chỉ xảy ra với những nhu cầu bắt buộc và không thể trì hoãn hoặc thay thế, ví dụ như một loại thuốc đặc trị chỉ có một nhà sản xuất duy nhất. Người bệnh bắt buộc phải mua thuốc này để duy trì sự sống, nên dù giá có tăng bao nhiêu thì họ vẫn phải chi trả để mua đúng lượng cần dùng.

5. Ứng dụng thực tế của độ co giãn cầu theo giá

6. Ví dụ thực tế về độ co giãn của cầu theo giá

Ví dụ 1: Dịch vụ nối mi

• Giá nối mi tăng 10%;
  
   
• Lượng khách giảm 20%;
  
   
• → Hệ số co giãn: -20% / 10% = -2 → Cầu co giãn.
  
   

Ví dụ 2: Giá gạo trong làng duy nhất có một cửa hàng

• Giá gạo tăng từ 12.000đ lên 15.000đ;
  
   
• Người dân vẫn mua như cũ;
  
   
• → Hệ số co giãn: 0 → Cầu hoàn toàn không co giãn.
  
   

7. Kết luận

Độ co giãn của cầu theo giá là một chỉ số kinh tế quan trọng không chỉ trong học thuật mà còn ứng dụng sâu rộng trong thực tiễn kinh doanh, marketing và hoạch định chính sách kinh tế. Việc hiểu và áp dụng đúng khái niệm này sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chiến lược giá và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

STOCKMAP – Nền tảng đồng hành cùng nhà đầu tư cá nhân trong việc hiểu rõ các quy luật thị trường và ứng dụng hiệu quả trong đầu tư và quản lý tài chính.